Yaz akşamlarını bizim için çekilmez kılan sivirsinekler, bazıları için çok daha büyük sorun. Bu canlılar Dang humması, sıtma, Zika ateşi ve Batı Nil ateşi gibi birçok hastalık ve etkenlerini dünya üzerinde yayarak, yüzbinlerce insanın ve hayvanın ölümüne sebep olurlar. Biz bu hastalıklarla yakın temasta olmasak da, özellikle Afrika ülkeleri uzun yıllardır bu hastalıklarla içiçe. Diğer vücut sıcaklığı değişken hayvanlar gibi vektör sivrisinekler de sıcaklığa karşı duyarlıdır ve sıcaklığın değişimi birçok sivrisinek türünün bölgesel dağılışını etkiler. Bu yüzden küresel ısınmayla beraber, sivrisineklerin tüm dünya için sorun oluşturması bekleniyor.
Hafife Alınacak Bir Durum Değil
Brezilya hükümeti sıtmanın önlenmesi ve tedavisi için ülkedeki topluluklarla işbirliği içinde yıllarca çalışarak sıtmayı yok etti. Ancak zamanla arazi kullanımındaki değişikliklerin ve sağlık hizmetlerinin azalmasının bir sonucu olarak sıtma geri dönmeye başladı. 1970’de hükümet yağmur ormanı içinden geçen Trans-Amazon Otobanı denilen yeni bir yol yapmaya başladı. Brezilya’nın en yoksul ve en kalabalık yerlerinden insanları göç ettirerek yol kenarında yaptırdığı evlere ve kurduğu çiftliklere yerleştirdi. Yol yapımı yağmur ormanından milyonlarca ağacın yok edilmesi ve çok geniş bir alanın çıplak kalmasıyla sonlandı. Kanallarda ve havuzlarda toplanan sular ortamı sivrisineklerin üremesine uygun hale getirdi. Yolun geçtiği alanda normalde sivrisinekleri yiyen hayvanlar ve kuşlar öldürüldü ya da kaçırıldı. Yol inşaatında çalışan ya da yerleşmeye gelen insanlara hizmet sunacak sağlık kuruluşu ve sağlık çalışanı sayısı da çok yetersizdi. Yol nereye gittiyse, sıtma onu izledi. Yol inşaatında çalışanların ve yol tamamlandığında çevresine yerleşenlerin çoğu sıtmaya yakalandı, çok sayıda insan öldü. Yeni yerleşenler toprağın tarım yapacak kadar verimli olmaması ve yağmurların yolu tahrip ederek ulaşımı zorlaştırması nedeniyle çok sıkıntı çekti. Yoksulluk ve izolasyon sağlık sorunlarını daha da ağırlaştırdı. Bir kez daha, sıtma tüm ülkedeki bir numaralı ölüm nedeni haline geldi.
GDO’lu Sivrisinekler Piyasaya Çıkıyor
Sarı Humma Sivrisineği (Aedes aegypti) ABD’de ilk kez 2013 yılında Kaliforniya’da görüldü. Bu yıl itibariyle en az 22 ülkede daha bulunduğu biliniyor. Bu sineğin yalnızca dişileri insanların ve havyaların kanıyla besleniyor. Isırma esnasında Dang humması, Zika virüsü ve buna benzer hastalıkları taşıması muhtemel.
Sivrisinek popülasyonundaki artış, dünya çapında önemli bir halk sağlığı olarak görülmeye başlandı bile. ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) geçenlerde bir projeyi onayladı. Bu proje kapsamında ABD’ye 2.4 milyon genetiği değiştirilmiş sivrisinek salınacak. Bunlar, İngiltere merkezli bir biyoteknoloji şirketi olan Oxitec’in, “Friendly” adını verdikleri bir sivrisinek türü. Genetiğiyle oynanmış bu sineklerin hepsi erkek ve erkek sivrisineklere yerleştirilmiş özel bir gen, çiftleşme sonrasında doğan yeni dişi sivrisinekleri daha larva evresinde öldürüyor. Bu sayede sivrisinek popülasyonunun, dolayısıyla sivrisineklerle yayılan hastalıkların azaltılması hedefleniyor.
Şirket ayrıca daha önce Brezilya’nın bir şehrinde aynı uygulamayı yaptığını ve sivrisinek popülasyonunun %95 azaldığını belirtiyor. Projenin başarısını ve sonuçlarını zaman gösterecek. Eğer başarı sağlanırsa, bütün dünyada kullanılmaya başlanması bekleniyor.
Aşıdan Kaçış Yok!
Böcekleri aşı amacıyla kullanma girişimi başarılı olmuş ve patent almıştır. Bazı firmalarca “uçan şırıngalar” olarak isimlendirilen bu yaklaşım masraflı aşı programlarının daha az maliyetli hale getirilmesi fikrine dayanmaktadır.
Normalde sivrisinekler ısırdıklarında, konakçının kanının pıhtılaşmasını önleyen küçük bir tükürük damlası enjekte ederler. Japonya’da bir grup araştırmacı, böceğin tükürüğündeki protein karışımına bir antijen (bağışıklık tepkisini tetikleyen bir bileşik) eklemeyi akıl etti.
Japonya, Tochigi’deki Jichi Tıp Üniversitesi’nden moleküler genetikçi Shigeto Yoshida liderliğindeki bir grup, Anopheles stephensi’nin (bir sivrisinek) genomunu değişikliğe uğrattı. Bu değişiklikle, kum sineklerinin yaydığı, deride yaralara ve organ hasarına neden olabilen paraziter bir hastalık olan leishmaniasis’e karşı aday bir aşı olan SP15’i eklediler. Ekip, Insect Molecular Biology’nin son sayısında sivrisineklerin tükürüklerinde SP15 ürettiğini bildiriyor . Ve genetiği değiştirilmiş sineklerin fareler üzerinde ziyafet çekmesine izin verildiğinde, farelerin antikor geliştirdiği bildiriliyor.
Farelerde antikor seviyeleri çok yüksek değildi ve ekip henüz kemirgenleri hastalığa karşı koruduklarını test etmedi. Deneyde, fareler ortalama 1500 kez ısırıldı; Bu çok yüksek görünebilir, ancak araştırmalar, sıtmanın yaygın olduğu yerlerde insanların bir gecede 100’den fazla kez ısırıldığını söylüyor.
Yine Japonya’daki Jichi Tıp Üniversitesi’nden Profesör Hiroyuki Matsuoka, bir sıtma aşısı proteini üretip konakçının derisine salgılayabilen bir sivrisinek tasarlamaya çalışıyor. 2008’de Gates Vakfı gelişmemiş ülkelere uygun fiyatlarla sunulması şartıyla, onlar üzerinde araştırma yapması için Matsuoka’ya 100.000 $ verdi. Matsuoka, fikrinin haklı olduğunu kanıtlarsa, 1 milyon dolarlık ek fon almaya hak kazanacak.
Böcekler tarafından aşılanmaya ne dersiniz?
Kaynaklar:
-
Tuncer; C. ve İ.Saruhan,2009. Biyolojik Silah Olarak Böcekler. I. KBRN Kongresi. 3 Aralık 2008. Fatih Üniversitesi, İstanbul. Ed.H.R.Öz,F.Karaca ve F.Eldemir. Bildiri Kitabı 85-95.
-
Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi C- Yaşam Bilimleri ve Biyoteknoloji 2017 – Cilt: 6 Sayı: 2 Sayfa: 86 – 94 DOI: 10.18036 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SİVRİSİNEK KAYNAKLI HASTALIKLAR ÜZERİNE ETKİSİ 1
-
https://www.medindia.net/news/gates-foundation-to-fund-flying-syringe-mosquitoes-43240-1.htm#
-
https://www.science.org/content/article/researchers-turn-mosquitoes-flying-vaccinators
-
https://www.syfy.com/syfy-wire/genetic-modification-killing-mosquitos-before-theyre-born
